อนีจวุตฺติตาย อุชุกเมว ฐิตจิตฺตภาโว อุชุจิตฺตตา ฯ ปุน อมุทุตาคหณํ ตสฺสา วิเสสนตฺถํ ‘อมุทุตาสงฺขาตา อุชุจิตฺตตา, น อชฺชวสงฺขาตา อุชุจิตฺตตา’ติฯ

[903] อกฺขนฺตินิทฺเทสาทโย ขนฺตินิทฺเทสาทิปฏิปกฺขโต เวทิตพฺพาฯ

[908] สํโยชนนิทฺเทเส อชฺฌตฺตนฺติ กามภโวฯ พหิทฺธาติ รูปารูปภโวฯ กิญฺจาปิ หิ สตฺตา กามภเว อปฺปํ กาลํ วสนฺติ กปฺปสฺส จตุตฺถเมว โกฏฺฐาสํ, อิตเรสุ ตีสุ โกฏฺฐาเสสุ กามภโว สุญฺโญ โหติ ตุจฺโฉ, รูปารูปภเว พหุํ กาลํ วสนฺติ, ตถาปิ เนสํ ยสฺมา กามภเว จุติปฏิสนฺธิโย พหุกา โหนฺติ, อปฺปา รูปารูปภเวสุ, ยตฺถ จ จุติปฏิสนฺธิโย พหุกา ตตฺถ อาลโยปิ ปตฺถนาปิ อภิลาโสปิ พหุ โหติ, ยตฺถ อปฺปา ตตฺถ อปฺโป, ตสฺมา กามภโว อชฺฌตฺตํ นาม ชาโต, รูปารูปภวา พหิทฺธา นามฯ อิติ อชฺฌตฺตสงฺขาเต กามภเว พนฺธนํ อชฺฌตฺตสํโยชนํ นาม, พหิทฺธาสงฺขาเตสุ รูปารูปภเวสุ พนฺธนํ พหิทฺธาสํโยชนํ นามฯ ตตฺถ เอเกกํ ปญฺจปญฺจวิธํ โหติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ปญฺโจรมฺภาคิยานิ ปญฺจุทฺธมฺภาคิยานี’’ติฯ ตตฺรายํ วจนตฺโถ – โอรํ วุจฺจติ กามธาตุ, ตตฺถ อุปปตฺตินิปฺผาทนโต ตํ โอรํ ภชนฺตีติ โอรมฺภาคิยานิฯ อุทฺธํ วุจฺจติ รูปารูปธาตุ, ตตฺถ อุปปตฺตินิปฺผาทนโต ตํ อุทฺธํ ภชนฺตีติ อุทฺธมฺภาคิยานีติฯ

ทุกนิทฺเทสวณฺณนาฯ

(3.) ติกนิทฺเทสวณฺณนา

[909] ติกนิทฺเทเส ตีหิ อกุสลมูเลหิ วฏฺฏมูลสมุทาจาโร กถิโตฯ อกุสลวิตกฺกาทีสุ วิตกฺกนวเสน วิตกฺโก, สญฺชานนวเสน สญฺญา, สภาวฏฺเฐน ธาตูติ เวทิตพฺพาฯ ทุจฺจริตนิทฺเทเส ปฐมนโย กมฺมปถวเสน วิภตฺโต, ทุติโย สพฺพสงฺคาหิกกมฺมวเสน, ตติโย นิพฺพตฺติตเจตนาวเสเนวฯ

[914] อาสวนิทฺเทเส สุตฺตนฺตปริยาเยน ตโยว อาสวา กถิตาฯ

[919] เอสนานิทฺเทเส สงฺเขปโต ตตฺถ กตมา กาเมสนาติ อาทินา นเยน วุตฺโต กามคเวสนราโค กาเมสนาฯ โย ภเวสุ ภวจฺฉนฺโทติอาทินา นเยน วุตฺโต ภวคเวสนราโค ภเวสนาฯ สสฺสโต โลโกติอาทินา นเยน วุตฺตา ทิฏฺฐิคติกสมฺมตสฺส พฺรหฺมจริยสฺส คเวสนา ทิฏฺฐิ พฺรหฺมจริเยสนาติ เวทิตพฺพาฯ ยสฺมา จ น เกวลํ ราคทิฏฺฐิโย เอว เอสนา, ตเทกฏฺฐํ ปน กมฺมมฺปิ เอสนา เอว, ตสฺมา ตํ ทสฺเสตุํ ทุติยนโย วิภตฺโตฯ ตตฺถ ตเทกฏฺฐนฺติ สมฺปยุตฺเตกฏฺฐํ เวทิตพฺพํฯ ตตฺถ กามราเคกฏฺฐํ กามาวจรสตฺตานเมว ปวตฺตติ; ภวราเคกฏฺฐํ ปน มหาพฺรหฺมานํฯ สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย จงฺกมนฺตานํ ฌานงฺคานํ อสฺสาทนกาเล อกุสลกายกมฺมํ โหติ, ‘อโห สุขํ อโห สุข’นฺติ วาจํ ภินฺทิตฺวา อสฺสาทนกาเล วจีกมฺมํ, กายงฺควาจงฺคานิ อโจเปตฺวา มนสาว อสฺสาทนกาเล มโนกมฺมํฯ อนฺตคฺคาหิกทิฏฺฐิวเสน สพฺเพสมฺปิ ทิฏฺฐิคติกานํ จงฺกมนาทิวเสน ตานิ โหนฺติเยวฯ

[920] วิธานิทฺเทเส ‘‘กถํวิธํ สีลวนฺตํ วทนฺติ, กถํวิธํ ปญฺญวนฺตํ วทนฺตี’’ติอาทีสุ (สํ. นิ. 1.95) อาการสณฺฐานํ วิธา นามฯ ‘‘เอกวิเธน ญาณวตฺถู’’ติอาทีสุ (วิภ. 751) โกฏฺฐาโสฯ ‘‘วิธาสุ น วิกมฺปตี’’ติอาทีสุ (เถรคา. 1079) มาโนฯ อิธาปิ มาโนว วิธา นามฯ โส หิ เสยฺยาทิวเสน วิทหนโต วิธาติ วุจฺจติฯ ฐปนฏฺเฐน วา วิธาฯ ตสฺมา ‘เสยฺโยหมสฺมี’ติ เอวํ อุปฺปนฺนา มานวิธา มานฐปนา เสยฺโยหมสฺมีติ วิธาติ เวทิตพฺพาฯ เสสปททฺวเยสุปิ เอเสว นโยฯ

[921] ภยนิทฺเทเส ชาติํ ปฏิจฺจ ภยนฺติ ชาติปจฺจยา อุปฺปนฺนภยํฯ ภยานกนฺติ อาการนิทฺเทโสฯ ฉมฺภิตตฺตนฺติ ภยวเสน คตฺตจลนํฯ โลมหํโสติ โลมานํ หํสนํ, อุทฺธคฺคภาโวฯ อิมินา ปททฺวเยน กิจฺจโต ภยํ ทสฺเสตฺวา ปุน เจตโส อุตฺราโสติ สภาวโต ทสฺสิตํฯ

[922] ตมนิทฺเทเส วิจิกิจฺฉาสีเสน อวิชฺชา กถิตาฯ

‘‘ตมนฺธกาโร สมฺโมโห, อวิชฺโชโฆ มหพฺภโย’’ติ วจนโต หิ อวิชฺชา ตโม นามฯ ติณฺณํ ปน อทฺธานํ วเสน เทสนาสุขตาย วิจิกิจฺฉาสีเสน เทสนา กตาฯ ตตฺถ ‘กิํ นุ โข อหํ อตีเต ขตฺติโย อโหสิํ อุทาหุ พฺราหฺมโณ เวสฺโส สุทฺโท กาโฬ โอทาโต รสฺโส ทีโฆ’ติ กงฺขนฺโต อตีตํ อทฺธานํ อารพฺภ กงฺขติ นามฯ ‘กิํ นุ โข อหํ อนาคเต ขตฺติโย ภวิสฺสามิ อุทาหุ พฺราหฺมโณ เวสฺโส…เป.… ทีโฆ’ติ กงฺขนฺโต อนาคตํ อทฺธานํ อารพฺภ กงฺขติ นามฯ ‘กิํ นุ โข อหํ เอตรหิ ขตฺติโย อุทาหุ พฺราหฺมโณ เวสฺโส สุทฺโท; กิํ วา อหํ รูปํ อุทาหุ เวทนา สญฺญา สงฺขารา วิญฺญาณ’นฺติ กงฺขนฺโต ปจฺจุปฺปนฺนํ อทฺธานํ อารพฺภ กงฺขติ นามฯ

ตตฺถ กิญฺจาปิ ขตฺติโย วา อตฺตโน ขตฺติยภาวํ, พฺราหฺมโณ วา พฺราหฺมณภาวํ, เวสฺโส วา เวสฺสภาวํ, สุทฺโท วา สุทฺทภาวํ อชานนโก นาม นตฺถิ, ชีวลทฺธิโก ปน สตฺโต ขตฺติยชีวาทีนํ วณฺณาทิเภทํ สุตฺวา ‘กีทิโส นุ โข อมฺหากํ อพฺภนฺตเร ชีโว – กิํ นุ โข นีลโก อุทาหุ ปีตโก โลหิตโก โอทาโต จตุรํโส ฉฬํโส อฏฺฐํโส’ติ กงฺขนฺโต เอวํ กงฺขติ นามฯ

[923] ติตฺถายตนานีติ ติตฺถภูตานิ อายตนานิ, ติตฺถิยานํ วา อายตนานิฯ ตตฺถ ติตฺถํ นาม ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิโยฯ ติตฺถิยา นาม เยสํ ตา ทิฏฺฐิโย รุจฺจนฺติ ขมนฺติฯ อายตนฏฺโฐ เหฏฺฐา วุตฺโตเยวฯ ตตฺถ ยสฺมา สพฺเพปิ ทิฏฺฐิคติกา สญฺชายมานา อิเมสุเยว ตีสุ ฐาเนสุ สญฺชายนฺติ, สโมสรมานาปิ เอเตสุเยว สโมสรนฺติ สนฺนิปตนฺติ, ทิฏฺฐิคติกภาเว จ เนสํ เอตานิเยว การณานิ, ตสฺมา ติตฺถานิ จ ตานิ สญฺชาตานีติอาทินา อตฺเถน อายตนานิ จาติ ติตฺถายตนานิ; เตเนวตฺเถน ติตฺถิยานํ อายตนานีติปิ ติตฺถายตนานิฯ ปุริสปุคฺคโลติ สตฺโตฯ กามญฺจ ปุริโสติปิ ปุคฺคโลติปิ วุตฺเต สตฺโตเยว วุตฺโต, อยํ ปน สมฺมุติกถา นาม โย ยถา ชานาติ ตสฺส ตถา วุจฺจติฯ ปฏิสํเวเทตีติ อตฺตโน สนฺตาเน อุปฺปนฺนํ ชานาติ, ปฏิสํวิทิตํ กโรติ อนุภวติ วาฯ ปุพฺเพกตเหตูติ ปุพฺเพ กตการณา, ปุพฺเพ กตกมฺมปจฺจเยเนว ปฏิสํเวเทตีติ อตฺโถฯ อยํ นิคณฺฐสมโยฯ เอวํวาทิโน ปน เต กมฺมเวทนญฺจ กิริยเวทนญฺจ ปฏิกฺขิปิตฺวา เอกํ วิปากเวทนเมว สมฺปฏิจฺฉนฺติฯ

ปิตฺตสมุฏฺฐานาทีสุ (มหานิ. 5) จ อฏฺฐสุ อาพาเธสุ สตฺต ปฏิกฺขิปิตฺวา อฏฺฐมํเยว สมฺปฏิจฺฉนฺติ, ทิฏฺฐธมฺมเวทนียาทีสุ จ ตีสุ กมฺเมสุ ทฺเว ปฏิกฺขิปิตฺวา เอกํ อปราปริยเวทนียเมว สมฺปฏิจฺฉนฺติ, กุสลากุสลวิปากกิริยสงฺขาตาสุ จ จตูสุ เจตนาสุ วิปากเจตนํเยว สมฺปฏิจฺฉนฺติฯ

อิสฺสรนิมฺมานเหตูติ อิสฺสรนิมฺมานการณา; พฺรหฺมุนา วา ปชาปตินา วา อิสฺสเรน นิมฺมิตตฺตา ปฏิสํเวเทตีติ อตฺโถฯ อยํ พฺราหฺมณสมโยฯ อยญฺหิ เนสํ อธิปฺปาโย – อิมา ติสฺโส เวทนา ปจฺจุปฺปนฺเน อตฺตนา กตมูลเกน วา อาณตฺติมูลเกน วา ปุพฺเพ กเตน วา อเหตุอปฺปจฺจยา วา ปฏิสํเวเทตุํ นาม น สกฺกา; อิสฺสรนิมฺมานการณา เอว ปน อิมา ปฏิสํเวเทตีติฯ เอวํวาทิโน ปเนเต เหฏฺฐา วุตฺเตสุ อฏฺฐสุ อาพาเธสุ เอกมฺปิ อสมฺปฏิจฺฉิตฺวา สพฺพํ ปฏิพาหนฺติฯ ตถา ทิฏฺฐธมฺมเวทนียาทีสุปิ สพฺพโกฏฺฐาเสสุ เอกมฺปิ อสมฺปฏิจฺฉิตฺวา สพฺพํ ปฏิพาหนฺติฯ

อเหตุ อปฺปจฺจยาติ เหตุญฺจ ปจฺจยญฺจ วินา อการเณเนว ปฏิสํเวเทตีติ อตฺโถฯ อยํ อาชีวกสมโยฯ เอวํ วาทิโน เอเตปิ เหฏฺฐา วุตฺเตสุ การเณสุ จ พฺยาธีสุ จ เอกมฺปิ อสมฺปฏิจฺฉิตฺวา สพฺพํ ปฏิกฺขิปนฺติฯ

[924] กิญฺจนาติ ปลิโพธาฯ ราโค กิญฺจนนฺติ ราโค อุปฺปชฺชมาโน สตฺเต พนฺธติ ปลิพุนฺเธติ, ตสฺมา กิญฺจนนฺติ วุจฺจติฯ โทสโมเหสุปิ เอเสว นโยฯ องฺคณานีติ ‘‘อุทงฺคเณ ตตฺถ ปปํ อวินฺทุ’’นฺติ (ชา. 1.1.2) อาคตฏฺฐาเน ภูมิปฺปเทโส องฺคณํฯ ‘‘ตสฺเสว รชสฺส วา องฺคณสฺส วา ปหานาย วายมตี’’ติ (ม. นิ. 1.184; อ. นิ. 10.51) อาคตฏฺฐาเน ยํ กิญฺจิ มลํ วา ปงฺโก วาฯ ‘‘สางฺคโณว สมาโน’’ติ (ม. นิ. 1.57) อาคตฏฺฐาเน นานปฺปกาโร ติพฺพกิเลโสฯ อิธาปิ ตเทว กิเลสงฺคณํ อธิปฺเปตํฯ เตเนว ราโค องฺคณนฺติอาทิมาหฯ

มลานีติ มลินภาวกรณานิฯ ราโค มลนฺติ ราโค อุปฺปชฺชมาโน จิตฺตํ มลินํ กโรติ, มลํ คาหาเปติ, ตสฺมา มลนฺติ วุจฺจติฯ อิตเรสุปิ ทฺวีสุ เอเสว นโยฯ

วิสมนิทฺเทเส ยสฺมา ราคาทีสุ เจว กายทุจฺจริตาทีสุ จ สตฺตา ปกฺขลนฺติ, ปกฺขลิตา จ ปน สาสนโตปิ สุคติโตปิ ปตนฺติ, ตสฺมา ปกฺขลนปาตเหตุโต ราโค วิสมนฺติอาทิ วุตฺตํฯ

อคฺคีติ อนุทหนฏฺเฐน อคฺคิฯ ราคคฺคีติ ราโค อุปฺปชฺชมาโน สตฺเต อนุทหติ ฌาเปติ, ตสฺมา อคฺคีติ วุจฺจติฯ โทสโมเหสุปิ เอเสว นโยฯ ตตฺถ วตฺถูนิ – เอกา กิร ทหรภิกฺขุนี จิตฺตลปพฺพตวิหาเร อุโปสถาคารํ คนฺตฺวา ทฺวารปาลกรูปํ โอโลกยมานา ฐิตาฯ อถสฺสา อนฺโต ราโค อุปฺปนฺโนฯ สา เตเนว ฌายิตฺวา กาลมกาสิฯ ภิกฺขุนิโย คจฺฉมานา ‘อยํ ทหรา ฐิตา, ปกฺโกสถ น’นฺติ อาหํสุฯ เอกา คนฺตฺวา ‘กสฺมา ฐิตาสี’ติ หตฺเถ คณฺหิฯ คหิตมตฺตา ปริวตฺติตฺวา ปติตาฯ อิทํ ตาว ราคสฺส อนุทหนตาย วตฺถุฯ โทสสฺส ปน อนุทหนตาย มโนปโทสิกา เทวา ทฏฺฐพฺพาฯ โมหสฺส อนุทหนตาย ขิฑฺฑาปโทสิกา เทวา ทฏฺฐพฺพาฯ โมหนวเสน หิ เตสํ สติสมฺโมโส โหติฯ ตสฺมา ขิฑฺฑาวเสน อาหารกาลํ อติวตฺติตฺวา กาลํ กโรนฺติฯ กสาวาติ กสฏา นิโรชาฯ ราคาทีสุ จ กายทุจฺจริตาทีสุ จ เอกมฺปิ ปณีตํ โอชวนฺตํ นตฺถิ, ตสฺมา ราโค กสาโวติอาทิ วุตฺตํฯ

[925] อสฺสาททิฏฺฐีติ อสฺสาทสมฺปยุตฺตา ทิฏฺฐิฯ นตฺถิ กาเมสุ โทโสติ กิเลสกาเมน วตฺถุกามปฏิเสวนโทโส นตฺถีติ วทติฯ ปาตพฺยตนฺติ ปาตพฺพภาวํ ปริภุญฺชนํ อชฺโฌหรณํฯ เอวํวาที หิ โส วตฺถุกาเมสุ กิเลสกามํ ปิวนฺโต วิย อชฺโฌหรนฺโต วิย ปริภุญฺชติฯ อตฺตานุทิฏฺฐีติ อตฺตานํ อนุคตา ทิฏฺฐิฯ มิจฺฉาทิฏฺฐีติ ลามกา ทิฏฺฐิฯ อิทานิ ยสฺมา เอตฺถ ปฐมา สสฺสตทิฏฺฐิ โหติ, ทุติยา สกฺกายทิฏฺฐิ, ตติยา อุจฺเฉททิฏฺฐิ, ตสฺมา ตมตฺถํ ทสฺเสตุํ สสฺสตทิฏฺฐิ อสฺสาททิฏฺฐีติอาทิมาหฯ

[926] อรตินิทฺเทโส จ วิเหสานิทฺเทโส จ วุตฺตตฺโถเยวฯ อธมฺมสฺส จริยา อธมฺมจริยา, อธมฺมกรณนฺติ อตฺโถฯ วิสมา จริยา, วิสมสฺส วา กมฺมสฺส จริยาติ วิสมจริยาฯ โทวจสฺสตาปาปมิตฺตตา นิทฺเทสา วุตฺตตฺถา เอวฯ ปุถุนิมิตฺตารมฺมเณสุ ปวตฺติโต นานตฺเตสุ สญฺญา นานตฺตสญฺญาฯ

ยสฺมา วา อญฺญาว กามสญฺญา, อญฺญา พฺยาปาทาทิสญฺญา, ตสฺมา นานตฺตา สญฺญาติปิ นานตฺตสญฺญาฯ โกสชฺชปมาทนิทฺเทเสสุ ปญฺจสุ กามคุเณสุ วิสฺสฏฺฐจิตฺตสฺส กุสลธมฺมภาวนาย อนนุโยควเสน ลีนวุตฺติตา โกสชฺชํ, ปมชฺชนวเสน ปมตฺตภาโว ปมาโทติ เวทิตพฺโพฯ อสนฺตุฏฺฐิตาทินิทฺเทสา วุตฺตตฺถา เอวฯ

[931] อนาทริยนิทฺเทเส โอวาทสฺส อนาทิยนวเสน อนาทรภาโว อนาทริยํฯ อนาทริยนากาโร อนาทรตาฯ สครุวาสํ อวสนฏฺเฐน อคารวภาโว อคารวตาฯ สเชฏฺฐกวาสํ อวสนฏฺเฐน อปฺปติสฺสวตาฯ อนทฺทาติ อนาทิยนาฯ อนทฺทายนาติ อนาทิยนากาโรฯ อนทฺทาย อยิตสฺส ภาโว อนทฺทายิตตฺตํฯ อสีลสฺส ภาโว อสีลฺยํฯ อจิตฺตีกาโรติ ครุจิตฺตีการสฺส อกรณํฯ

[932] อสฺสทฺธภาโว อสฺสทฺธิยํฯ อสทฺทหนากาโร อสทฺทหนาฯ โอกปฺเปตฺวา อนุปวิสิตฺวา อคฺคหณํ อโนกปฺปนาฯ อปฺปสีทนฏฺเฐน อนภิปฺปสาโทฯ

อวทญฺญุตาติ ถทฺธมจฺฉริยวเสน ‘เทหิ, กโรหี’ติ วจนสฺส อชานตาฯ

[934] พุทฺธา จ พุทฺธสาวกา จาติ เอตฺถ พุทฺธคฺคหเณน ปจฺเจกพุทฺธาปิ คหิตาวฯ อสเมตุกมฺยตาติ เตสํ สมีปํ อคนฺตุกามตาฯ สทฺธมฺมํ อโสตุกมฺยตาติ สตฺตติํส โพธิปกฺขิยธมฺมา สทฺธมฺโม นาม, ตํ อสุณิตุกามตาฯ อนุคฺคเหตุกมฺยตาติ น อุคฺคเหตุกามตาฯ

อุปารมฺภจิตฺตตาติ อุปารมฺภจิตฺตภาโวฯ ยสฺมา ปน โส อตฺถโต อุปารมฺโภว โหติ, ตสฺมา ตํ ทสฺเสตุํ ตตฺถ กตโม อุปารมฺโภติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ อุปารมฺภนวเสน อุปารมฺโภฯ ปุนปฺปุนํ อุปารมฺโภ อนุปารมฺโภ อุปารมฺภนากาโร อุปารมฺภนาฯ ปุนปฺปุนํ อุปารมฺภนา อนุปารมฺภนาฯ อนุปารมฺภิตสฺส ภาโว อนุปารมฺภิตตฺตํฯ อุญฺญาติ เหฏฺฐา กตฺวา ชานนาฯ อวญฺญาติ อวชานนาฯ ปริภวนํ ปริภโวฯ รนฺธสฺส คเวสิตา รนฺธคเวสิตาฯ รนฺธํ วา คเวสตีติ รนฺธคเวสี, ตสฺส ภาโว รนฺธคเวสิตาฯ

อยํ วุจฺจตีติ อยํ ปรวชฺชานุปสฺสนลกฺขโณ อุปารมฺโภ นาม วุจฺจติ, เยน สมนฺนาคโต ปุคฺคโล, ยถา นาม ตุนฺนกาโร สาฏกํ ปสาเรตฺวา ฉิทฺทเมว โอโลเกติ, เอวเมว ปรสฺส สพฺเพปิ คุเณ มกฺเขตฺวา อคุเณสุเยว ปติฏฺฐาติฯ

[936] อโยนิโส มนสิกาโรติ อนุปายมนสิกาโรฯ อนิจฺเจ นิจฺจนฺติ อนิจฺเจเยว วตฺถุสฺมิํ ‘อิทํ นิจฺจ’นฺติ เอวํ ปวตฺโตฯ ทุกฺเข สุขนฺติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ สจฺจวิปฺปฏิกุเลน จาติ จตุนฺนํ สจฺจานํ อนนุโลมวเสนฯ จิตฺตสฺส อาวฏฺฏนาติอาทีนิ สพฺพานิปิ อาวชฺชนสฺเสว เววจนาเนวฯ อาวชฺชนญฺหิ ภวงฺคจิตฺตํ อาวฏฺเฏตีติ จิตฺตสฺส อาวฏฺฏนาฯ อนุอนุ อาวฏฺเฏตีติ อนาวฏฺฏนาฯ อาภุชตีติ อาโภโคฯ ภวงฺคารมฺมณโต อญฺญํ อารมฺมณํ สมนฺนาหรตีติ สมนฺนาหาโรฯ ตเทวารมฺมณํ อตฺตานํ อนุพนฺธิตฺวา อุปฺปชฺชมาเน มนสิกโรตีติ มนสิกาโรฯ กโรตีติ ฐเปติฯ อยํ วุจฺจตีติ อยํ อนุปายมนสิกาโร อุปฺปถมนสิการลกฺขโณ อโยนิโสมนสิกาโร นาม วุจฺจติฯ ตสฺส วเสน ปุคฺคโล ทุกฺขาทีนิ สจฺจานิ ยาถาวโต อาวชฺชิตุํ น สกฺโกติฯ

กุมฺมคฺคเสวนานิทฺเทเส ยํ กุมฺมคฺคํ เสวโต เสวนา กุมฺมคฺคเสวนาติ วุจฺจติ, ตํ ทสฺเสตุํ ตตฺถ กตโม กุมฺมคฺโคติ ทุติยปุจฺฉา กตาฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

ติกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(4.) จตุกฺกนิทฺเทสวณฺณนา

[939] จตุกฺกนิทฺเทเส ตณฺหุปฺปาเทสุ จีวรเหตูติ ‘กตฺถ มนาปํ จีวรํ ลภิสฺสามี’ติ จีวรการณา อุปฺปชฺชติฯ อิติภวาภวเหตูติ เอตฺถ อิตีติ นิทสฺสนตฺเถ นิปาโต; ยถา จีวราทิเหตุ เอวํ ภวาภวเหตูติปิ อตฺโถฯ ภวาภโวติ เจตฺถ ปณีตปณีตตรานิ เตลมธุผาณิตาทีนิ อธิปฺเปตานิฯ อิเมสํ ปน จตุนฺนํ ตณฺหุปฺปาทานํ ปหานตฺถาย ปฏิปาฏิยาว จตฺตาโร อริยวํสา เทสิตาติ เวทิตพฺพาฯ